از مدتی پیش بانک‌های کشورمان با راهبری خزانه‌داری کل کشور ذیل وزارت امور اقتصادی و دارایی در حال آماده‌سازی زیرساخت‌های مورد نیاز برای صدور سفته و برات الکترونیکی و ارائه این خدمت به مشتریان خود هستند.

سفته، نوعی سندی تجاری است که صادرکننده آن متعهد می‌‌شود که مبلغ مشخصی از پول را در تاریخ مشخص شده به دارنده برگه سفته بپردازد. اعتبار این سند تجاری نیز بر اساس یک شناسه اختصاصی خزانه‌داری است که روی برگه سفته درج شده است. این سند تجاری موارد استفاده زیادی دارد. سفته‌ معمولا برای عمل به هر تعهد مالی یا قراردادی، ضمانت انجام کار و یا حسن انجام کار بین صادر کننده و گیرنده ردوبدل می‌شود. سفته می‌تواند به عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات و در فرایندهایی مانند تأمین مالی زنجیره تأمین نیز استفاده ‌شود.

از معایب عمده سفته‌های کاغذی جاری، امکان جعل آن‌هاست. از یک طرف صادرکننده سفته این نگرانی را دارد که سفته نوشته شده، پس از تحویل به ذینفع، امکان دستکاری، جعل و سوءاستفاده دارد، و از طرف دیگر گیرنده سفته نیز نگران مفقود شدن یا سرقت سفته است. ضمن این که اطلاعی از سابقه اعتباری صادرکننده سفته نیز وجود ندارد.

الکترونیکی شدن صدور سفته، ضمن این که معایب سفته کاغذی را برطرف می‌کند، مزایایی نیز به همراه دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مزایای عمومی نظیر کاهش مراجعات به شعب بانکی، کاهش رفت و آمد و مصرف انرژی، کاهش هزینه‌های بانک‌ها، و همچنین مزایای اختصاصی این خدمت مانند از بین رفتن امکان جعل و دستکاری سفته، تضمین امنیت برای دو طرف معامله، حذف هزینه‌های کاغذ و چاپ سفته، افزایش سرعت دسترسی به سفته و ایجاد شفافیت در یکی دیگر از تعهدات مالی اشاره کرد.

با توجه به موارد فوق، نظام بانکی تصمیم به آماده‌سازی زیرساخت‌های مورد نیاز برای عملیاتی شدن سفته الکترونیکی گرفته است که از مهم‌ترین این زیرساخت‌ها، احراز هویت از طریق امضای دیجیتال است. زیرا در این خدمت بانکی، قانوناً نیاز به احراز هویت طرفین تعهد وجود دارد.

هومن مرجانی، کارشناس حوزه امضای دیجیتال و احراز هویت الکترونیک معتقد است که سهولت در پرداخت تسهیلات بانکی و شفافیت در تبادلات بانکی از مهم‌ترین مزایای الکترونیکی شدن صدور و کاربری سفته است. وی می‌گوید: «پرداخت الکترونیکی تسهیلات در نظام بانکی، یکی از ملزومات هوشمندسازی اقتصاد است و از پیش نیاز‌های مهم برای تحقق پرداخت الکترونیکی تسهیلات بانکی نیز ارائه سفته و برات به صورت الکترونیکی است. استفاده از سفته و برات الکترونیکی در شبکه بانکی کشور، مزایا و نتایج مثبت بسیاری به همراه دارد که به عنوان نمونه می‌توان به امکان رصد و پایش فعالیت‌های اقتصادی و مالی توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی، قوه قضاییه و بانک مرکزی از منظر پول‌شویی و ممانعت از صدور سفته و برات توسط افراد ممنوع المعامله اشاره داشت که این موارد در ارائه سفته به صورت سنتی و دستی قابل انجام نیست.»

هومن مرجانی، مدیر فنی شرکت اعتماد هوشمند آینده

مرجانی که مدیر فنی شرکت اعتماد هوشمند نیز هست، راحتی و همچنین امنیت تهیه این نوع سفته را غیر قابل مقایسه با نوع کاغذی آن دانسته و می‌افزاید: «سفته الکترونیکی را بدون مراجعه به شعبه می‌توان خرید و با توجه به این که مشخصات شما در یک بستر کاملاً قانونی ثبت می‌شود، دیگر امکان جعل و سوءاستفاده از آن وجود ندارد. درحالی‌که ارائه سفته‌های کاغذی برای صادرکننده و گیرنده نگرانی‌های امنیتی بالایی به همراه دارد. احتمال گم شدن، سرقت و تغییر اطلاعات، از نگرانی‌های صادرکننده‌های سفته‌های کاغذی است. در حالی که این مشکلات برای سفته اینترنتی وجود ندارد.»

یکی از موارد نوآورانه‌ای که به همراه خدمت سفته الکترونیکی قابل توجه است، ایجاد امکان اعتبارسنجی صادرکنندگان سفته است. با رایج شدن سفته‌های الکترونیکی، می‌توان از داده‌های سامانه‌های اعتبارسنجی نیز به منظور بررسی سوابق صادرکننده سفته استفاد کرد. این سیستم، تکمیل‌کننده سامانه خرید سفته الکترونیکی است و هر متقاضی می‌تواند با وارد کردن اطلاعات خود، در مدت زمان کوتاهی، گزارش اعتباری خود را دریافت و به متقاضیان ارائه کند. این گزارش مالی، اعتبار سفته مشتریان بانکی را بالا می‌برد و برای دریافت‌کننده سفته نیز اطمینان بیشتری ایحاد خواهد کرد.

صدور الکترونیکی سفته را می‌توان گام دیگری در توسعه بانکداری سبز در نظام بانکی کشورمان دانست، زیرا این امر منجر به کاهش مصرف کاغذ و انرژی، کاهش آلودگی هوا، کاهش مراجعات حضوری به بانک و در نتیجه صرفه‌جویی در مصرف سوخت و کاهش ترافیک خواهد شد. ضمن این که این خدمت به به طور ۲۴ ساعته در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و مشتریان بانکی در هر مکان یا زمانی امکان استفاده از این خدمت از طریق اینترنت را خواهند داشت.

مدیر فنی شرکت اعتماد هوشمند آینده درباره ارزش داده‌های حاصل از اجرای این پروژه برای بانک‌ها می‌گوید: «امروزه داده‌محوری در کسب و کارهای مختلف اهمیت ویژه‌ای یافته است و ارائه کنندگان خدمات مالی بر اساس داده‌هایی که از تراکنش‌های مالی مشتریان خود به دست می‌آورند، می‌توانند برای ارائه خدمات شخصی‌سازی شده شده به مشتری برنامه‌ریزی کنند. با توجه به دید جامع و کاملی که در تهیه نسخه الکترونیکی سفته وجود دارد در زمان صدور سفته الکترونیکی داده‌های بسیار ارزشمندی از صادر کننده و گیرنده سفته به دست می‌آید، که در بررسی سوابق صادر کننده سفته و تحلیل آن بسیار سودمند است و به شفافیت اقتصادی کمک بسیاری می‌کند. علاوه بر این، موجب ایجاد گزارش‌های اعتباری شفاف نیز می‌شود و در فرآیندهایی نظیر اعطای وام و تسهیلات که به منظور تضمین، نیازمند ارائه سفته هستند، باعث صرفه جویی زمان در اعتبارسنجی مالی افراد شده و جلوی هرگونه پول‌شویی نیز گرفته می‌شود.»

هومن مرجانی، در مورد نقش امضای دیجیتال و اعتبار آن برای احراز هویت در صدور الکترونیکی سفته توضیح داده و می‌گوید: «ماده ۷ قانون تجارت الکترونیکی ایران مصوب سال ۱۳۸۲ در مورد اعتبار حقوقی امضای الکترونیکی تصریح کرده است که “هرگاه قانون وجود امضا را لازم بداند، امضای الکترونیکی مکفی است”. بر این اساس، امضای الکترونیکی به‌تنهایی و بدون نیاز به امضای دستی برای معتبر شناخته شدن اسناد و قراردادها از جمله اسناد و قراردادهای الکترونیکی کفایت می‌کند. از آنجایی که تعهد برای پرداخت پول یا حسن انجام کار، اصلی‌ترین کاربرد سفته است و در بیان ساده‌تر، سفته یک سند معتبر برای تعهد به‌منظور پرداخت مالی یا انجام مفاد یک قرارداد است، بانک صادرکننده و خزانه‌داری دولت امضای الکترونیکی را به منظور اعتبار بخشیدن به سفته الکترونیک و دریافت امضای صادر کننده سفته، به رسمیت می‌شناسند».

مدیر فنی شرکت اعتماد هوشمند آینده در باره قابلیت‌های این شرکت برای پیاده‌سازی زیرساخت صدور سفته الکترونیک می‌گوید: «این شرکت یکی از مراکز میانی مجاز صادرکننده گواهی الکترونیکی از سوی مرکز دولتی صدور گواهی الکترونیکی ریشه است که به عنوان شرکتی پیشرو در حوزه رمزنگاری و امضای دیجیتال در حال حاضر زیرساخت احراز هویت کاربران، صدور گواهی الکترونیکی، دریافت سفته الکترونیکی و امضای سفته الکترونیکی را در سمت کاربران و بانک صادر کننده سفته به صورت یک بسته و سامانه نرم‌افزاری یکپارچه ارائه می‌دهد و به بانک‌ها و سازمان‌های متقاضی ارائه سفته الکترونیکی این امکان را می‌دهد که در فرآیندهایی که نیازمند ارائه سفته الکترونیکی به کاربران خود هستند از خدمات این سامانه استفاده نمایند.»